مهارت حل مسئله یکی از اصلی ترین مهارت هایی است که هر فرد در زندگی خود باید آن را به دست بیاورد و ارتقا دهد. مهارت حل مسئله به ما برای حل کردن مشکلاتی که در زندگی پیش میاید کمک زیادی می کند. این مشکلات ممکن است مربوط به کار، خانواده، روابط عاطفی و… باشد. اگر مهارت حل مسئله تقویت نشده باشد آدم در مواجه با مشکل می ترسد و ممکن است که دچار سردرگمی شده و نتواند تصمیم درستی بگیرد..

بر این اساس اگر شما هم هنگام روبه‌رو شدن با مشکلات در زندگی شخصی یا کاری خود دچار سردرگمی و اضطراب می‌شود یا اینکه کنترل امور را از دست می‌دهد و گاهی اوقات تصمیم اشتباه می‌گیرد، بهتر است با مهارت حل مسئله بیشتر آشنا شوید، پس در ادامه این مطلب با ما همراه باشید تا به شما این مهارت، مراحل و انواع تکنیک‌های آن را معرفی کنید.

منظور از مهارت حل مسئله چیست؟

مهارت حل مسئله یا problem solving در واقع یک فرایند شناختی – رفتاری محسوب می‌شود که به وسیله خود فرد هدایت شده و به کمک آن شما می‌توانید راه حل‌های سازگار و مؤثری را برای برخورد با مسائل مختلف در زندگی پیدا کنید. به عبارت دیگر حل مسئله فرایندی آگاهانه، منطقی، هدفمند و نیازمند تلاش است که با تسلط بر آن می‌توانید دلایل احتمالی یک مسئله را در زندگی شخصی خود بیابید و برای حل آن، برنامه‌های عملی را تهیه کنید.

این مهارت که به آن مهارت حل مشکلات هم گفته می‌شود، در دسته مهارت‌های نرم زندگی قرار داشته و به توانایی فرد برای حل مشکلات به صورت مؤثر، به موقع و بدون هیچ مانعی اشاره دارد؛ بنابراین حل مسئله یک مهارت به شمار می‌آید که با کمک آن یاد می‌گیرید چگونه مسائل مختلف زندگی را حل کنید. بهتر است بدانید افرادی که در برخورد با مسائل و مشکلات زندگی، می‌تواند راه حل‌های مناسبی را ارائه دهند، معمولاً نسبت به افراد دیگر اعتماد به نفس بالاتر و استرس کمتری دارند. پیشنهاد می شود مقاله بهترین کتاب خودشناسی را مطالعه کنید.

توانایی و مهارت حل مسئله به افراد کمک می‌کند تا بتوانند مشکلاتی را که در زندگی برای آنها رخ می‌دهد، برطرف نمایند و از این چالش‌ها به عنوان فرصتی برای شکوفایی استعدادهای خود استفاده کنند و همچنین ذهنی خلاق و ایده پرداز داشته باشند. البته در هنگام بروز مسائل و مشکلات مختلف همه افراد به یک روش با آنها مقابله نمی‌کنند و فرایند حل مسئله می‌تواند متفاوت باشد.

به‌عنوان مثال برخی از افراد هنگام رویارویی با مسئله سکوت می‌کنند و آن را حل نشدنی می‌پندارند که این نوع واکنش، سازگارانه و هیجان مدار نامیده می‌شود. در حالی که ممکن است بعضی دیگر از افراد با تلاش و کوشش، برنامه ریزی و جمع آوری اطلاعات یا مشورت گرفتن و داشتن صبر و حوصله، با مشکلات مقابله کنند که این دسته از افراد را می‌توان در گروه مقابله مسئله مدار قرار داد. در واقع این نوع مقابله با مسائل مهارتی است که با یادگیری آن می‌توانید مشکلات را به شکل بهتری حل کنید.

برای کسب اطلاعات بیشتر در زمینه کوچینگ نوجوان مقاله مربوطه را مطالعه کنید.

مهارت حل مسئله از چه مراحلی تشکیل شده است؟

شما می‌توانید با انجام مراحل زیر به صورت منظم و پیوسته، مهارت حل مسئله را در خود پرورش دهید و به راه حل‌های مناسب برای مقابله با مشکلات دست یابید:

•  شناسایی و تعریف مسئله؛ شاید این مرحله برای شما ساده و پیش پا افتاده به نظر برسد، اما همیشه شناسایی مسئله کار راحتی نیست. گاهی اوقات افرادی که درگیر یک مشکل می‌شوند، ممکن است فقط بخشی از مسئله را به عنوان مشکل در نظر بگیرند که این امر می‌تواند باعث ناکافی و بی‌ثمر بودن تلاش‌های آنها شود. از این رو این مهارت ارتباط مستقیمی با شناسایی و تعریف مسئله دارد، خواه مشکل پیچیده باشد یا خیلی ساده. از این رو تنها چیزی که اهمیت زیادی دارد، این است که شما از مسئله درک درستی داشته باشید. پس مسئله را شناسایی و سپس آن به صورت کامل تعریف کنید تا بتوانید برای حل آن اقدامات لازم را انجام دهید. همچنین یادتان باشد که تعریف مسئله باید قابل سنجش و عینی صورت گیرد تا رسیدن به هدف در آن برای شما امکان‌پذیر باشد.
•  تدوین استراتژی مناسب؛ پرورش دادن یک راه حل مناسب قدم بعدی برای حل مسئله است. اما همیشه نمی‌توان یک استراتژی و روش کلی را در نظر گرفت، چراکه تدوین استراتژی مناسب به شخصیت فرد و موقعیتی که در آن قرار دارد، وابسته است و می‌تواند متفاوت باشد.
•  سازماندهی اطلاعات؛ قبل از به‌کارگیری راه حل مورد نظر بهتر است اطلاعات خود را جمع آوری و طبقه بندی کنید، اینکه آگاهی شما از مسئله پیش رو چقدر است؟ کدام موارد برای شما مبهم و ناشناخته است؟ و … بنابراین لازم است اطلاعات مورد نیاز و در دسترس را جمع آوری کنید و برای انتخاب بهترین راه حل آنها را سازماندهی نمایید.
•  تخصیص منابع مورد نیاز؛ اگر منابع نامحدود مالی و زمان کافی برای حل مسئله در اختیار ندارید، بهتر است قبل از شروع به حل کردن مسئله، اولویت آنها را مشخص کنید. پس اگر مشکل شما خیلی مهم و ضروری نیست، نیازی به هدر دادن منابع زیاد برای آن وجود ندارد؛ بنابراین بیشتر انرژی و منابع خود را برای حل مسائل مهم‌تر بگذارید.
•  نظارت بر پیشرفت؛ یکی دیگر از مراحل حل مسئله به صورت کارآمد و مؤثر این است که به نوع پیشرفت خود نظارت داشته باشید. اگر راه حل پیش روی شما باعث پیشرفت و موفقیتتان نمی‌شود، بهتر است روش یا هدف خود را دوباره بازبینی کنید. یادتان باشد که میزان اعتماد به نفس شما در بینشی که نسبت به پیشرفت دارید، اثرگذار است.
• بررسی نتایج؛ بعد از اینکه یک راه حل مناسب پیدا کردید، لازم است نتایج موجود را بررسی کنید تا مشخص شود آیا مسیر انتخاب شده برای حل مشکل، مسیر مناسبی است یا خیر؟ این ارزیابی ممکن است سریع انجام شود مثل بررسی یک مسئله ریاضی برای پی بردن به درستی آن یا اینکه آهسته صورت گیرد مثل بررسی جلسات روان درمانی بعد از چند ماه.
•  اجرای راه حل مناسب؛ در مرحله آخر باید راه حلی را که انتخاب کرده‌اید، اجرا نمایید و بعد از انجام آن به پیامدهایش توجه داشته باشید؛ بنابراین اگر این پیامدها رضایت بخش بودند، فرایند حل مسئله پایان می‌پذیرد، اما اگر نتیجه مورد رضایت شما نبود، به دلیل اینکه ممکن است در آینده برای شما ایجاد مشکل کند، بهتر است دوباره مراحل را از ابتدا شروع کنید.

اگر می خواهید دورکاری انجام دهید و نمی دانید که روش آن به چه شکل است ، به شما پیشنهاد می کنیم مقاله دورکاری چیست را مطالعه کنید.

با انواع تکنیک‌ های حل مسئله بیشتر آشنا شوید

معمولاً اساتید مهارت‌های زندگی و روان‌شناسان در آموزش مهارت حل مسئله انواع تکنیک‌های مختلف را به افراد ارائه می‌دهند تا آنها بتوانند با توجه به شخصیت و شرایطی که دارند، روش مناسب را انتخاب نمایند. بر این اساس در ادامه ما برخی از کارآمدترین آنها را به شما معرفی می‌کنیم که شامل موارد زیر هستند:

1) تکنیک تحلیل ریشه‌ ای علت؛ این متد یکی از تکنیک‌های خلاقانه برای حل مسئله و تجزیه و تحلیل ریشه‌ای علت به وجود آمدن مشکل است و زمانی استفاده می‌شود که روند کارها با مشکل روبه‌رو شده باشد. علت بروز مسائل مختلف می‌تواند به صورت جسمی، انسانی یا سازمانی باشد. علل جسمی ملموس و عادی هستند، علل انسانی هنگامی رخ می‌دهند که فردی خطایی را مرتکب شود و علل سازمانی روند و سیاستی هستند که توسط دیگران استفاده می‌شوند.

2) تکنیک کتوو؛ در این متد امکان شناسایی مشکل، اهداف شرکت‌ها و … وجود دارد. این تکنیک بیشتر مناسب سازمان‌ها و شرکت‌ها بوده و تمامی عناصر از جمله مشتریان، روند تحلیل، جهان بینی، مالکان و محدودیت‌های محیطی را در بروز مشکل مورد بررسی قرار می‌دهد.

3) تکنیک پنج چرا؛ این متد به شما کمک می‌کند تا بتوانید ریشه‌های یک مسئله را با سرعت بیشتری پیدا کنید. در تکنیک پنج چرا باید بتوانید با سرعت پس از پاسخ به سمت سؤال بعدی حرکت کنید، چون این کار باعث مشخص شدن یک تصور کلی از مسئله می‌شود.

4) تکنیک نمودار استخوان ماهی؛ در بروز بسیاری از مشکلات چند مسئله دست به دست هم داده و آشفتگی را به وجود می‌آورند. متد استخوان ماهی که از آناتومی ماهی الهام گرفته یک ابزار عالی است که اعضای تیم برای استفاده از آن می‌توانند در مورد علل ایجاد مشکل یک طوفان فکری ایجاد کنند.

اگر می خواهید برندسازی کنید باید اصولی را رعایت کنید ، به شما پیسنهاد می کنیم مقاله برندسازی شخصی را مطالعه کنید.

روش های تقویت مهارت حل مسئله

گفتیم که حل مسئله یک مهارت است پس مانند سایر مهارت ها می توانیم آن را تقویت کنیم. برای تقویت این مهارت راه هایی وجود دارد که در ادامه به بررسی آنها خواهیم پرداخت:

تمرکز بر روی راه حل:

توجه داشته باشید که اگر شما مدام به مشکلی برای شما پیش آمده یا علت اتفاق افتادن آن فکر کنید بخش زیادی از فکر شما مدام درگیر ای موضوعات خواهد بود و اضطراب مدام به سراغ شما خواهد آمد و نمی توانید درست فکر کنید. بهتر است به جای این کار به بررسی راه حل های مختلف و انتخاب راه حل مناسب بپردازید.

ساده سازی مسئله:

گاهی ممکن است که مسئله در نگاه اول بسیار پیچیده به نظر برسد یا حتی مسئله خود ترکیبی از چند مسئله ساده تر باشد در این حالت بهتر است که شما اول شاخ و برگ های اضافی مسئله خود را چیده تا بهتر بتوانید مسئله را ببینید و بتوانید راه حل ساده ای برای آن پیدا کنید.

روش 5 چرا: 

همانطور که بالاتر هم برای شما توضیح دادیم یکی از روش های بسیار کاربردی حل مسئله ها اسفاده از روش 5 پرسش است. برای کار به این روش لازم است که درباره مشکلی که برای شما پیش آمده است 5 سوال مختلف را از خود بپرسید و به آنها پاسخ دهید سپس پاسخ های خود را تحلیل کنید. پرسش ها در این روش می توانند موازی یا متوالی باشد. شما با انجام این کار می توانید عوامل دخیل در ایجاد این مشکل را شناسایی کنید و برای رفع آنها اقدام کنید.

تفکر جانبی: 

یکی دیگر از روش ها برای تقویت حل مسئله تفکر جانبی است در این روش شما باید مسئله خود را از زوایای دیگر مورد بررسی قرار دهید و به دنبال راه حل هایی هرچند عجیب برای حل مسئله باشید توجه داشته که برخی از مسائل به روش های نامرسوم بسیار ساده تر حل می شوند.

لیست کردن تمامی راه حل ها:

لازم است قبل از اینه شروع به حل مسئله کنید با در نظر گرفتن فوریت مسئله ابتدا تمامی راه حل های ممکن را بررسی کنید و عواقب و مزایا و معایب استفاده از این راه ها را بررسی کنید. برای انجام این کار می توانید با دیگران همفکری کنید. توجه داشته باشید که تمامی نظرها را حتی آنهایی که شاید از نظر شما مسخره باشند را بنویسید و سپس بهترین راه حل را انتخاب کنید.

استفاده از زبان مثبت:

باور داشته باشید که جملاتی که به کار می برید تاثیر زیادی بر روی ذهنیت شما دارد. سعی کنید در زمانی که به دنبال راه حل های حل مسئله می گردید از جملات مثبت استفاده کنید. استفاده از جملاتی مانند فکر نکنم که از پس این مشکل بر بیایم یا جملاتی مانند این کار بسیار دشوار است تاثیر منفی ای بر روی ذهنیت و به تبع آن عملکرد شما دارد.

کلام آخر

با توجه به مطالب بیان شده در این مقاله؛ مهارت حل مسئله یکی از مهارت‌های مهم در زندگی افراد محسوب می‌شود که استفاده از آن در تمام بخش‌های زندگی کارآمد خواهد بود. مشکلات در زندگی افراد همیشه رخ می‌دهند و این مسئله امری غیر قابل اجتناب است، بنابراین شما باید در هر شرایطی خود را برای رویارویی با آنها آماده کنید تا در صورت وقوع مشکلات بتوانید برای برطرف کردن آنها تصمیم کارآمدی بگیرید. با استفاده از مهارت های حل مسئله می توانید طرحواره های خود را بهتر بشناسید و عملکرد بهتری داشته باشید.

برخی از سوال های متداول